•Utafiti wa Jumuiya ya Brazili ya Urology (SBU), kulingana na takwimu kutoka Wizara ya Afya, unaonyesha kuwa idadi ya kesi za aina hii imeongezeka nchini Brazil.
Uvimbe kwenye uume wake ulimsukuma João*, 63, kumwona daktari kwa mara ya kwanza mnamo 2018.
"Nilianza kwenda kwenye vituo vya afya ili kujua ni nini, lakini madaktari wote waliniambia ni kwa sababu ya ngozi iliyozidi na kuniandikia dawa," anasema.
Licha ya kuchukua dawa, mstaafu huyo aligundua kuwa uvimbe iliendelea kukua.
Alirudi kuonana na wataalamu, ambao waliagiza dawa zingine na kuomba vipimo vipya, ambazo ni sampuli za tishu kutoka kwa chombo kwa uchambuzi.
"Ilikuwa ajabu, vipimo havikuonyesha kitu kikubwa na madaktari waliendelea kuniandikia dawa zaidi. Hakuna kilichofanya kazi. Alifahamu tu kile alichokuwa nacho mwaka wa 2023, alipotibiwa katika hospitali ya umma ya São Paulo na kupelekwa Taasisi ya Saratani ya Jimbo la São Paulo (Icesp), ambapo alifanyiwa uchunguzi mpya.
“Ilikuwa mshangao usiopendeza kwa kila mtu nyumbani, haswa kwa vile nililazimika kukatwa sehemu ya uume wangu. Ninahisi kukatwa kichwa,” asema João.
"Ni aina ya saratani ambayo huwezi kuwaambia watu kwa sababu wanaweza kukucheka."
Kukatwa viungo kumi kwa wiki
Utafiti wa Jumuiya ya Brazili ya Urology (SBU), kulingana na takwimu kutoka Wizara ya Afya, unaonyesha kuwa idadi ya kesi za aina hii imeongezeka nchini Brazil.
Kati ya 2013 na 2022, takribani wanaume 19,900 waligunduliwa na saratani ya uume, 5,600 kati yao walihitaji kiungo hicho kukatwa kutokana na uzito wa ugonjwa huo. Kwa wastani, zaidi ya watu kumi waliokatwa viungo kwa wiki.
Kulingana na SBU, karibu kesi zote za kukatwa uume zilizorekodiwa nchini zinatokana na saratani, huku kesi za kukatwa kwa sababu nyingine, kama ajali, zikiwa nadra.
Tangu 2008, idadi ya watu waliokatwa uume kutokana na saratani imeongezeka nchini Brazil.
Kulikuwa na kesi 411 mwaka huo, na kulikuwa na 573 kutoka Januari hadi Novemba mwaka jana, karibu asilimia 40 zaidi.
“Kwa bahati mbaya, kutokana na aibu au kukosa huduma za afya, ni jambo la kawaida sana kwa wanaume kukimbilia matibabu yanayopendekezwa na watu wanaowafahamu au kutumia ‘madawa’ haya kutoka kwa maduka ya dawa,” anaeleza Diogo Abreu, daktari katika kitengo cha urolojia wa Taasisi ya Kitaifa ya Urolojia.
"Hii inachelewesha utambuzi wa mapema na kudhuru matokeo ya matibabu."
Utambuzi wa kuchelewa huongeza hatari ya kukatwa uume, kwani kupita kwa muda bila matibabu ya kutosha huongeza ukali wa ugonjwa huo.
Hii pia huongeza hatari ya kifo kutokana na ugonjwa huo, ambayo wastani wa kesi 0.29 kwa kila wakazi 100,000.
Brazil ni nchi ya tatu duniani ambapo idadi kubwa ya wanaume hufariki kutokana na saratani ya uume.
Ili kukupa wazo, uchunguzi wa hivi punde wa kimataifa wa SBU wa vifo kutokana na ugonjwa huo, uliofanywa mnamo 2020, unaonesha Brazil ilikuwa na (vifo 539) ikifuata India (vifo 4,760) na China (vifo 1,565).
Wizara imesema kuwa utawala wa sasa umeanza tena uwekezaji katika sera za afya na utunzaji wa wagonjwa wa saratani kupitia mpango wa upanuzi wa tiba ya mionzi.
"Katika hatua ya kwanza, suluhu 92 za tiba ya mionzi zilipangwa
“Hatua ya pili, iliyopangwa katika Mpango Mpya wa Kukuza Uchumi (PAC), ina uwekezaji wa jumla ya BRL milioni 605, zikiwemo BRL milioni 205 kwa ajili ya kukamilisha kazi za awamu ya kwanza na milioni 400 za BRL kwa ajili ya upembuzi yakinifu.
Wizara pia ilionesha kuwa Mfumo wa Afya wa Umoja (SUS) hutoa matibabu ya kina na ya bure kwa wagonjwa wa saratani.
Jinsi ya kuizuia
Wataalamu waliohojiwa na BBC News Brasil wanaeleza kuwa tofauti na aina nyingine za saratani, saratani ya uume ni mojawapo ya zinazoweza kuzuilika.
Hakika, ugonjwa huo unahusishwa moja kwa moja na umaskini na ukosefu wa hali nzuri za kijamii na kiuchumi.
"Ingawa ni ugonjwa adimu katika nchi tajiri, zilizoendelea, saratani ya uume ina matukio makubwa katika nchi maskini," anasema Abreu wa Inca.
Nchini Brazili, tafiti zinaonesha kuwa mikoa ya Kaskazini na Kaskazini-mashariki, ambako viwango vya umaskini ni vya juu zaidi, yana matukio ya juu zaidi ya ugonjwa huo, wakati eneo tajiri la Kusini lina viwango karibu sawa na vile vya nchi zilizoendelea, na kesi chache.
"Kwa bahati mbaya, Brazil bado ni nchi yenye upungufu mkubwa wa elimu bora, ambayo inaleta matatizo makubwa katika kupata taarifa, ikiwa ni pamoja na kuhusu tabia za usafi," alisisitiza Maurício Cordeiro, mratibu wa Idara ya Uro-oncology ya SBU.
"Usafi mzuri huchangia kuzuia saratani ya uume na utambuzi wa mapema wa ugonjwa huo, muhimu kwa matibabu bila kuchukua hatua kali zaidi, kama vile kukatwa," aliongeza.
Kwa mfano, Marcus Vinicius Baptista Queiroz, Profesa wa urolojia katika Chuo Kikuu cha Shirikisho cha Pará (UFPA), ananukuu utafiti uliofanywa na vyuo vikuu vinne na vituo vya utafiti nchini Brazili, iliyochapishwa mnamo 2018.
Utafiti huo ulitaja Maranhão, jimbo maskini zaidi la Brazil, kuwa mahali penye visa vya juu zaidi vya uvimbe wa uume duniani: takribani kesi 6.1 kwa kila wakazi 100,000.
"Hii ndiyo sababu ni muhimu kwa wanaume kupata ushauri wa mambo ambayo yanaweza kusababisha ugonjwa huo.
Hii ni hali ya kawaida zaidi ukiwa bado mtoto, lakini inaweza pia kukua ukiwa mtu mzima, inayosababishwa na maambukizi.
Kwa kawaida, wanaume ambao hawajatahiriwa wana shida zaidi kusafisha uume wao kwa sababu ya ngozi ya ziada.
Ugumu huu katika kusafisha uume, kunaweza kuibua kwa fangasi ambayo, kwa muda mrefu, huongeza hatari ya saratani ya uume.
Ishara za tahadhari na matibabu
Nchini Brazil, saratani ya uume huwapata wanaume walio za zaidi ya miaka 50.
"Jeraha lolote kwenye uume ambalo haliponi linapaswa kutathminiwa na mtaalamu wa afya na, ikiwezekana, daktari wa njia ya mkojo," anapendekeza Diogo Abreu.
Miongoni mwa ishara za onyo, daktari wa Inca anataja:
Mabadiliko katika rangi ya uume;
Unene wa ngozi;
Vinundu au vidonda ambavyo haviponi
Vidonda na harufu mbaya.
Wataalamu waliohojiwa na BBC News Brasil wanasisitiza kwamba hatua chache rahisi zinaweza kusaidia kuzuia ugonjwa huo.
Kuosha uume kila siku, kwa sabuni na maji, kufichua glans kikamilifu, kwa wanaume wasiotahiriwa, na kila mara baada ya kujamiiana, husaidia kupunguza hatari ya kuambukizwa ugonjwa huo, anaelezea Abreu.
"Kwa kuongeza, ni muhimu kuacha sigara na kutumia kondomu wakati wa aina yoyote ya kujamiiana ili kuzuia HPV na magonjwa mengine ya zinaa," anasisitiza daktari.
Mara tu saratani ya uume inapogunduliwa, matibabu inahusisha kuondoa kidonda au kuondoa kabisa kiungo, pamoja na kuondoa lymph nodes kutoka kwa pelvis, groin, au ndani ya tumbo, kulingana na Wizara ya Afya.
Tiba ya mionzi na chemotherapy pia inaweza kupendekezwa ili kupunguza uvimbe au katika kesi zisizo za upasuaji.
Inapogunduliwa katika hatua ya awali, saratani ya uume ina kiwango cha juu cha tiba, wizara ilisisitiza.
"Katika hatua za mwanzo tunaweza kutibu kwa kuondoa ngozi tu, kuepuka kuondoa uume," aeleza Roni de Carvalho Fernandes, mkurugenzi wa Escola Superior de Urologia.
Hata hivyo, kwa mujibu wa Wizara ya Afya, zaidi ya nusu ya wagonjwa huchukua hadi mwaka mmoja baada ya majeraha ya kwanza kutafuta matibabu, ambayo inaweza kusababisha matatizo ya ugonjwa huo, kuruhusu kuenea kwa sehemu nyingine kutoka kwa mwili.
Maswali makuu kuhusu saratani ya uume
Saratani ya uume inachukua asilimia 2 ya aina zote za saratani zinazowapata wanaume.
Kwa ombi la BBC News Brasil, mtaalamu wa mfumo wa mkojo na mawasiliano mkurugenzi wa Shirika la Brazili la Urology, Karin Anzolch, alifafanua shaka kuu ya wanaume kuhusu njia za kuzuia saratani ya uume.
Ni mara ngapi kuosha uume wako kwa siku na ni njia gani sahihi?
Inategemea kidogo na eneo, ikiwa ni moto au baridi, unyevu au kavu, umri, aina ya shughuli za kimwili, ikiwa ni mtu ambaye anatoka jasho sana au anakojoa mara kwa mara, kama ametahiriwa au la, safisha na sabuni na maji inapaswa kufanyika angalau mara moja kwa siku, kuvuta ngozi ya govi nyuma na kuondoa mabaki ya smegma, ambayo yanazalishwa na uume.
Maji hayapaswi kuwa moto sana na sabuni za kupambana na wadudu zinapaswa kuepukwa.
Kwa kuongeza, wavulana wanahitaji kujifunza jinsi ya kujisafisha vizuri tangu wakiwa na umri mdogo ili kuifanya sehemu ya tabia zao.
Kwa nini ni muhimu kuacha eneo la uume liwe kavu baada ya kuoga?
Unyevu, pamoja na joto la mwili au mazingira, huongeza hatari ya kuenea kwa fangasi na bakteria.
Baada ya kujisaidia haja ndogo, inatosha kutikisa uume?
Kwa kutikisa au kufinya uume, matone ya mkojo huishia kubaki, haswa kwa wanaume ambao hawajatahiriwa, ambayo hutoa harufu mbaya na huongeza hatari ya kuambukizwa, kuwasha na maambukizi.
Bora kuosha baada ya kujisaidia au kukausha na karatasi ya choo.
Je, damu kwenye mkojo ni ishara ya saratani ya uume?
Isipokuwa uvimbe umeendelea na tayari unavamia urethra au njia ya mkojo, hii sio dalili ya kawaida.
Lakini bado inahitaji kuchunguzwa, kwa sababu inaweza kuashiria magonjwa mengine makubwa, kama saratani ya kibofu na figo.
Ni nini kinachoweza kusababisha saratani ya uume?
Saratani ya uume pia inahusishwa na kuvuta sigara, maambukizi ya VVU na uwepo wa phimosis, ambayo inafanya kuwa vigumu kudumisha usafi na kuondokana na smegma, na iwe rahisi kuambukizwa na fungi na bakteria.
Hata hivyo, moja ya sababu kuu pia ni maambukizi ya papillomavirus ya binadamu (HPV).
Takwimu kutoka Utafiti wa Saratani Uingereza zinaonyesha kuwa karibu 60% ya visa vya aina hii ya saratani vinahusishwa na maambukizi ya HPV.